Leren van de besten, zonder te betalen: het auteursrecht-dilemma in het tijdperk van Generatieve AI

«Intellectuele eigendom is beschermd», zo staat in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Nieuwe krachtige tools op basis van kunstmatige intelligentie zorgen echter voor grote veranderingen in de creatieve industrie. Blijven deze woorden dan slechts een slogan?

Nov Tue 11 2025

"Hallo Chat, kan je deze afbeelding kunnen eruitzag: zachte omzetten in een afbeelding in de stijl van Studio Ghibli?".

We weten allemaal hoe hete resultaat eruitzag: zachte, etherische scènes in pasteltinten die onze sociale media overspoelden en opvallend veel deden denken aan het werk van de beroemde Japanse kunstenaar Hayao Miyazaki. Zoals online trends verdween ook deze binnen een paar maanden, maar het was lang genoeg aanwezig om zeer serieuze vragen op te werpen over auteursrechten in het AI-tijdperk.

Heeft Altman's bedrijf de wet overtreden? Was dit een inbreuk op het auteursrecht? Is het AI-model getraind op het auteursrechtelijk beschermde werk van Miyazaki, zonder toestemming of vermelding van bron en compensatie?^[1]

Deze vragen zijn breder van toepassing op alle Large Language Models (LLM's) en generatieve AI-systemen, waarvan bekend is dat ze worden getraind op grote databases met tekst, afbeeldingen en ander (verondersteld) openbaar materiaal dat beschikbaar is ope het internet of door gebruikers wordt verstrekt.

Net voordat de portretten in Ghibli-stijl viraal gingen, brak een ander schandaal uit. In januari 2025 spande een groep auteurs een rechtszaak wegens schending van het authersrecht aan tegen Meta in de VS^[2]. De eisers beschuldigden Zuckerberg's bedrijf ervan de LibGen-database - een bekende opslagplaats van illegaal gekopieerde boeken - te hebben gebruikt om hun AI-model te trainen^[3]. Uiteraard zonder bronvermelding.

Het is niet onze bedoeling om ons uit te spreken over het bewijsmateriaal in deze rechtszaken, maar om na te gaan at ze onthullen over een bredere trend: elke sprong in de ontwikkeling en verfijning van AI-modellen brengt nieuwe en grotere uitdagingen voor wet - en regelgeving en ethiek met zich mee.

Het knooppunt van auteursrecht en datamining.

Ai-modellen voor algemene doeleinden (GPAI) zijn gebaseerd op deep learning-technieken die grote datasets van zowel gestructureerde als ongestructureerde gegevens vereisen, het scrapen of automatisch extraheren van trainingsgegevens van het internet en online bronnen, en datamining als geautomatiseerde technieken voor het analyseren van deze gegevens^[4].

Om de juridische implicaties beter te begrijpen, richten we ons nu op het EU-auteursrecht en de ongekende uitdagingen die voortvloeien uit GPAI en hun honger naar data.

De EU Auteursrechtrichtlijn (DMS-richtlijn, Richtlijn (EU) 2019/79)^[5] heeft tot doel het auteursrecht en de naburige rechten binnen de interne markt te harmoniseren en introduceert enkele uitzonderingen met betrekking tot Tekst-en datamining (TDM).

Artikel 3 heeft betrekking op TDM voor wetenschappelijke doeleinden^[6]. Artikel 4 staat de reproductie en extractie van werken voor algemene datamining door gebruikers, inclusief commerciële entiteiten, toe, mits aan twee voorwaarden wordt voldaan^[7]: de werken moeten rechtmatig toegankelijk zijn en rechthebbenden mogen hun rechten niet expliciet hebben voorbehouden. Een belangrijk punt van discussie is echter de grote onduidelijkheid rondom de term "rechtmatig toegankelijke werken".

Volgens artikel 4(3) van de richtlijn kunnen rechthebbenden zich "afmelden" voor TDM door een machinaal leesbare kennisgeving in hun online werken op te nemen. Het ontbreken van een geharmoniseerde technische standaard voor dit afmeldmechanisme leidt echter tot aanzienlijke onzekerheid over welke werken rechtmatig uitgesloten. Deze praktische tekortkoming dreigt de controle van rechthebbenden te ondermijnen in plaats van deze te waarborgen. Bovendien legt de richtlijn AI-ontwikkelaars geen verplichting op om modellen opnieuw te trainen of eerder ogenomen materiaal te verwijderen^[8], waardoor trainingsdatasets voor LLM's vaak auteursrechtelijk beschermde werken bevatten^[9].

Extra verplichtingen komen naar voren in de Europese AI-verordening, met name in artikel 53(1)(c) en (d). Bepaling (c) verplicht GPAI-modelaanbieders om te voldoen aan de EU-auteursrechtwetgeving, terwijl (d) hen verplicht om een voldoende gedetailleerde samenvatting [op te stellen] en penbaar [te] maken over de voor het trainen van het AI-model voor algemene doeleinden gebruikte content, volgens een door het AI-bureau verstrekt sjabloon^[10]. Hoewel de recent gepubliceerde AI-praktijkcode voor algemene doeleinde bedoeld is de industrie begeleiden in het voldoen aan de wettelijke verplichtingen, is deze richtsnoer momenteel nog niet bindend.

Kortom, ondanks een breed gedragen consensus dat AT-ontwikkelaars zich moeten houden aan de Europese auteursrechtengeving, blijft er aanzienlijke juridische onzekerheid bestaan, vooral met betrekking tot de TDM-uitzonderingen. Zelfs wanneer het opnemen van auteursrechtelijk beschermd materiaal in de trainingsdatasets van LLM's onder bepaalde voorwaarden toegestaan lijkt, kan het trainen zelf nog steeds ongeoorloofde reproductie vormen, waardoor ontwikkelaars mogelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld voor schending van het auteursrecht^[11].

Intellectueel eigendom als fundamenteel recht.

De grens tussen stijl en inhoud vormt een ander complex knoppunt.

In een artikel over de Ghibli-affaire vroeg^[12] het Europees Uitvoerend Agentschap Innovatieraad en het mkb (EISMEA) zich af of AI-bedrijven licenties moeten verkrijgen of compensatie moeten betalen aan makers van werken die als trainingsmateriaal is gebruikt. Hoewel stijl niet onderworpen is aan enige beperking op het gebied van intellectueel eigendomsrecht, geldt dat wel voor het weergegeven werk.

Het vermogen van AI-technologie om het werk van kunstenaars te repliceren, brengt verschillende uitdagingen met zich mee voor rechthebbenden.

Volgens een studie van de Europese Commissie over auteursrecht en nieuwe tehcnologieën^[13], is een groot aantal ondervraagde rechthebbenden (47%) van mening dat AI-kopieën hen mogelijk meer kunnen schaden dan door mensen gemaakte imitaties, vanwege de extreme precisie en snelheid van generatieve tools. Bovendien is 77% van hen ervan overtuigd dat dit sommige kunstenaars uit de markt zou kunnen drijven.

Het verborgen risico is dat de heel creatieve sector kan worden uitgebuit. Schrijvers, ontwerpers en illustratoren, acteurs en actrices, filmmakers en andere rechthebbenden - met name kleine makers en freelancers - lopen het risico te worden verdrongen door razendsnelle en algemeen toegankelijke generatieve tools die hun werk repliceren zonder toestemming, bronvermelding of compensatie. Kunstmatige intelligentie zal uiteindelijk genoeg doen, mogelijk zelfs beter, omdat het van de besten heeft geleerd. Productiviteitsverhoging zonder kosten.

Kunstenaars die van hun stijl zijn beroofd, kunnen ook geen beroep doen op het auteursrecht omdat stijl buiten de toepassingsgebied van de wet valt. Kunnen morele rechten worden uitgeoefend om het gebruik van iemands werk voor het trainen van AI-modellen tegen te gaan in een wettelijk kader dat is gebaseerd op economische compensatie?

In een van de EU-beleidsscenario's^[14], is 67% van de deelnemers het ermee eens dat rechthebbenden zich moeten kunnen verzetten tegen de verwerking van hun werk voor AI-training. het uitbreiden van het auteursrecht om stijl te dekken wordt echter niet gezien als de best oplossing (41%)^[15]. In plaats daarvan geven veel deelnemers er de voorkeur aan een beroep te doen op oneerlijke handelspraktijken wanneer de stijl van een kunstenaar wordt nagebootst of gekopieerd door AI.

De moeilijkheid om een stijl aan een individuele auteur toe te schrijven, het gebrek aan harmonisatie op EU-niveau en de verkeerde toepassing van artikel 4 van de DSM-richtijn hebben in feite grootschalige AI-training op basis van auteursrechtelijk beschermde werk zonder toestemming of vergoeding mogelijk gemaakt, waardoor een reguleringskloof is ontstaan die AI-bedrijven beloont en tegelijkertijd de rechten en onderhandelingspositie van makers ondermijnt.

"Intellectueel eigendom is beschermd"^[16]. Zijn deze woorden voorbestemd om slechts een motto te blijven?

Conclusie.

Enkele maanden na het Studio Ghibli-incident introduceerde de AI-praktijkcode voor algemene doeleinden nieuwe verplichtingen om deze risico's aan te pakken. Door deze code aan te nemen, verbinden ondertekenaars zich ertoe om passende en proportionele technische waarborgen te implementeren om te voorkomen dat hun modellen output genereren die op inbreukmakend wijze trainingsinhoud reproduceert die door het Unierecht inzake auteurs - en naburige rechten is beschermd^[17].

De richtsnoer blijft echter niet bindend, waardoor naleving grotendeels aan het oordeel van bedrijven zelf wordt overgelaten - terwijl bedrijven veel voordeel halen uit het massale gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk om AI-modellen te trainen.

Wanneer AI-modellen worden getraind op door mensen gemaakte werken, wordt geen toestemming door of compensatie aan de maker gegarandeerd, die alleen kan vertrouwen op het complexe en dubbelzinnige opt-out mechanisme. Aan de outputzijde repliceert of imiteert door AI-gegenereerde inhoud vaak originele werken, waarbij elementen uit beschermd materiaal worden gecombineerd. Zelfs in dit geval worden er geen waarborgen geboden aan rechthebbenden.

Ommet succes een collectieve licentie-infrastructuur op te zetten, moet toekomstig beleid worden vormgegeven rond drie leidende beginselen, zoals voorgesteld door de Policy IUST-afdeling van het Europees Parlement: transparantie, om te verduidelijken hoe auteursrechtelijk beschermde werken worden gebruikt; billijkheid (eerlijkheid), om te waarborgen dat rechten en inkomsten worde gedeeld met rechthebbende; en afdwingbaarheid, om duidelijk aan te geven welk EU-orgaan de regels vaststelt en overziet.

Het dichten van de huidige leente in de regelgeving impliceert de noodzaak voor een overstap van een opt-out mechanisme naar een opt opt-in mechanisme, dat beschermde werken zou uitsluiten van AI-training tenzij voorafgaande toestemming wordt verleend. Dit zou de controle van auteurs over hun werken herstellen.

Om het machtsongelijkheid tussen menselijke makers en grote AI-ontwikkelaars te herstellen en om ervoor te zorgen dat het beginsel van passende en evenredige vergoeding (Art. 18 va de DMS-richtlijn)^[18] wordt nageleefd, zou een billijke vergoeding verplicht moeten zijn telkens wanneer een auteurswerk zonder voorafgaande toestemming wordt gebruikt.

Ten slotte moeten technische maatregelen en waarborgen worden geïmplementeerd om creatieve werken traceerbaar te maken en het risico van auteursrechtinbreuk te verminderen.

Geschreven door Priscilla Colaci

^[1] OECD (2025), “Intellectual property issues in artificial intelligence trained on scraped data”, OECD Artificial Intelligence Papers, No. 33, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/d5241a23-en

^[2] Creamer, E. (2025, April 3). ‘Meta has stolen books’: authors to protest in London against AI trained using ‘shadow library.’ The Guardian. https://www.theguardian.com/books/2025/apr/03/meta-has-stolen-books-authors-to-protest-in-london-against-ai-trained-using-shadow-library

^[3] Team, S. P. (2025, April 8). The SoA’s message to Meta: don’t steal our books. The Society of Authors. https://societyofauthors.org/2025/04/04/the-soas-message-to-meta-dont-steal-our-books/; Team, S. P. (2025a, April 4). UK authors stage protest at Meta HQ against Zuckerberg’s #bookthieves. The Society of Authors. https://societyofauthors.org/2025/04/03/uk-authors-stage-protest-at-meta-hq-against-zuckerbergs-bookthieves/

^[4] OECD (2025), “Intellectual property issues in artificial intelligence trained on scraped data”, OECD Artificial Intelligence Papers, No. 33, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/d5241a23-en

^[5] Directive - 2019/790 - EN - dsm - EUR-Lex. (n.d.). https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2019/790/oj

^[6] Ibidem.

^[7] Dit aspect werd officieel behandeld in de IA Code of Practice (Copyright), (n.d.). Shaping Europe’s Digital Future. https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/contents-code-gpai, waarin wordt gespecificeerd dat “Signatories commit to take appropriate measures to enable affected rightsholders to obtain information about the web crawlers employed, their robots.txt features and other measures that a Signatory adopts to identify and comply with rights reservations expressed pursuant to Article 4(3) of Directive (EU) 2019/790 at the time of crawling by making public such information and by providing a means for affected rightsholders to be automatically notified when such information is updated (such as by syndicating a web feed) without prejudice to the right of information provided for in Article 8 of Directive 2004/48/EC”. De code is echter niet bindend en de toepassing ervan is niet gegarandeerd.

^[8] Policy Department for Justice, Civil Liberties and Institutional Affairs Directorate-General for Citizens’ Rights, Justice and Institutional Affairs PE 774.095. (2025). Generative AI and copyright. Training, creation, regulation. In https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/home.

^[9] Gervais, Daniel J. and Shemtov, Noam and Marmanis, Haralambos and Zaller Rowland, Catherine, The Heart of the Matter: Copyright, AI Training, and LLMs (September 21, 2024). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=4963711 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4963711  

^[10] Article 53: Obligations for providers of General-Purpose AI models | EU Artificial Intelligence Act. (n.d.). https://artificialintelligenceact.eu/article/53/

^[11] Gervais, D., Marmanis, H., Shemtov, N., & Zaller Rowland, C. (N.D.). The Heart Of The Matter: Copyright, Ai Training, And Llms. Ssrn.

^[12] Studio Ghibli vs AI: tribute or copyright infringement? (2025, April 15). IP Helpdesk. https://intellectual-property-helpdesk.ec.europa.eu/news-events/news/studio-ghibli-vs-ai-tribute-or-copyright-infringement-2025-04-15_en.

^[13] Study on copyright and new technologies – Copyright data management and artificial intelligence, Publications Office of the European Union, 2022, p. 151, https://data.europa.eu/doi/10.2759/570559.

^[14] Ibidem, p. 227. De vier onderzochte scenario's zijn de volgende: “Status quo. The moral rights are regulated at Member states’ level. […] Legal clarification that moral rights can be invoked against the processing of the work of performance for AI training. […] Legal clarification that moral rights cannot be invoked against the processing of the work for AI training if TDM exception is allowe. […] Legal clarification that moral rights cannot be invoked against the processing of the work for AI training, if the work or perfomance is not recognisable in the optout.”.

^[15] Ibidem, p. 248.

^[16] De bescherming van intellectuele eigendom, zoals uitdrukkelijk erkend in artikel 17 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, moet worden gewaarborgd door de toepassing van de waarborgen waarin lid 1 van dat artikel voorziet, dat bepaalt: “Eenieder heeft het recht de goederen die hij rechtmatig heeft verkregen, in eigendom te bezitten, te gebruiken, erover te beschikken en te vermaken. Niemand mag zijn eigendom worden ontnomen, behalve in het algemeen belang, in de gevallen en onder de voorwaarden waarin de wet voorziet en mits het verlies tijdig op billijke wijze wordt vergoed. Het gebruik van de goederen kan bij wet worden geregeld, voor zover het algemeen belang dit vereist”. Artikel 17 - Het recht op eigendom (2025, July 03). European Agency for Fundamental Rights. https://fra.europa.eu/en/eu-charter/article/17-right-property

^[17] The General-Purpose AI Code of practice. (n.d.)., Shaping Europe’s Digital Future. https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/contents-code-gpai.

^[18] Art. 18 - Principle of appropriate and proportionate remuneration (17 April 2019). DIRECTIVE (EU) 2019/790 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on copyright and related rights in the Digital Single Market and amending Directives 96/9/EC and 2001/29/EC. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L0790. Volgens artikel 18 (1), “Member States shall ensure that where authors and performers license or transfer their exclusive rights for the exploitation of their works or other subject matter, they are entitled to receive appropriate and proportionate remuneration”.