Het jaar 2021 is een annus horribilis voor WhatsApp. Nagenoeg alles wat kon misgaan, is ook daadwerkelijk misgegaan. Het ging al mis in januari. Toen maakte het platform zijn nieuwe privacybeleid bekend. Het kwam erop neer dat wie actief gebruik van WhatsApp wenste te (blijven) maken, moest toestaan dat het bedrijf al de data van de gebruiker zou doorspelen aan het moederbedrijf Facebook.
Dat deed WhatsApp feitelijk sinds 2016, maar het was de bedoeling dat de moeder ook nog eens de beschikking zou krijgen over het betaal- en transactiegedrag van de gebruikers van WhatsApp.
Dit platform is zeer populair en trekt miljoenen en nog eens miljoenen aan actieve gebruikers. Maar commercieel gesproken zet dat amper zoden aan de dijk. Daar moest maar eens verandering in komen, oordeelde het topmanagement. In 2014 kocht Facebook WhatsApp voor het lieve sommetje van $ 19 miljard, maar de overname heeft sindsdien niet gerendeerd; tot groot chagrijn van de top van Facebook.
De oplossing leek om het businessmodel van Whatsapp aan te passen. De data van de gebruiker zouden aangeboden worden aan bedrijven, die die data op hun beurt zouden kunnen gebruiken om gebruikers aanbiedingen te doen en om te adverteren.
WhatsApp moest een online shopping platform worden. Gebruikers die niet wilden instemmen moesten er rekening mee houden dat hun account feitelijk zou ophouden te bestaan.
Op papier is er een wereld te winnen voor Facebook en WhatsApp. In 2020 had WhatsApp maar liefst 2 miljard actieve gebruikers. Als al die gebruikers hetzelfde bedrag aan inkomsten zouden genereren als de gebruikers van Facebook, dan zou dat het bedrijf in het 4de kwartaal van 2020 ongeveer $ 16 miljard aan extra inkomsten hebben opgeleverd.
De bekendmaking van de plannen van WhatsApp bracht veel commotie teweeg en lokten heel veel negatieve reacties uit. Nog in 2014 had Facebook beloofd dat de data van WhatsApp niet bij Facebook terecht zouden komen. Dat was al in 2016 een loze belofte gebleken, maar in 2021 gingen de techbedrijven nog een stapje verder door het open en bloot te eisen. Dat bleek al snel een strategische fout, waardoor de platforms gedwongen werden terugtrekkende bewegingen te maken. Talloze gebruikers immers maakten de overstap naar andere platforms, zoals Signal. Elon Musk riep op Twitter zijn 42 miljoen volgelingen op om WhatsApp in te ruilen voor laatstgenoemd platform.
Daar bleef het niet bij. De nieuwe privacyregels van WhatsApp hadden de belangstelling getrokken van een Duitse toezichthouder. Die kwam al snel tot het oordeel, dat de data-overdracht niet goed geregeld was.
Het was onduidelijk in hoeverre er bescherming bestond en er waren ook nog eens verschillende vormen van privacybeleid. Maar het onderscheid tussen die verschillende vormen was vaag. Zo stelde de toezichthouder vast, dat het verschil in privacybeleid voor Europa en alle de gebruikers daarbuiten maar moeilijk te onderscheiden was. WhatsApp had steeds gesuggereerd dat daarin duidelijke verschillen waren.
Vervolgens stelden de Duitsers vast dat de gebruiker feitelijk gedwongen werd om toestemming te geven. Deed hij dat niet, dan zou zijn account al snel onbruikbaar worden. Hiermee ging het platform veel te ver, oordeelde de toezichthouder, en overschreed het de GDPR-regels.
Daarop schreef de topman van de toezichthouder een brandbrief naar het Europese parlement, waarin het onder meer de Ierse Toezichthouder beschuldigde van laksheid en nalatigheid. De Ieren zouden geen oog hebben voor de schendingen van de GPDR. Die hadden al een onderzoek lopen tegen WhatsApp.
De klacht van de Duitsers, maar ook van European Data Protection Board (EDPB) in juli van dit jaar bracht het onderzoek in een stroomversnelling. In september kreeg WhatsApp een boete opgelegd van Euro 225 miljoen voor het overtreden van de GPDR. Het bedrijf kreeg ook de verplichting opgelegd om zijn datatransfers met de Europese GPDR-voorschriften in overeenstemming te brengen.
De fout van WhatsApp in 2021 was, dat het voortdurend benadrukte dat de boodschappen van de gebruiker veilig waren. En dat is ook zo. Het bedrijf was echter niet meer geloofwaardig toen het het doorgeven van data aan Facebook bagatelliseerde. Dat was een grote fout.
Sowieso staat Facebook bekend om zijn alsmaar groter wordende datahonger. Maar het was vooral Apple dat WhatsApp in zijn hemd zette, toen de eerste met zijn eigen privacy voorschriften kwam, waaruit bleek dat WhatsApp veel meer data verzamelde dan kleinere concurrenten als Signal, Telegram en iMessage.
WhatsApp verzamelt data, gelinkt zijn aan de gebruiker, voor marketing- en advertentiedoeleinden, maar daarnaast ook voor andere doeleinden, zonder duidelijk te maken wat die andere doeleinden zijn. Bij de concurrentie ligt in het algemeen de nadruk vooral op het gebruik van data om de functionaliteit van software te verbeteren.
In de eerste helft van 2021 combineerde WhatsApp het gestoethaspel rondom de wijziging van de eigen privacy voorschriften met het bagatelliseren van het verzamelen van data voor allerhande onduidelijke doeleinden. Dat maakte de verzekering van het platform dat de app veilig en betrouwbaar is, ongeloofwaardig.
Hier is sprake van een enorm geschutter van de zijde van WhatsApp. De app is gratis te downloaden. Maar weinig tot niets is gratis. Als het product gratis is, dan wordt de gebruiker product. De meeste gebruikers hebben er ook vrede mee dat er data van en over hen verzameld worden. Maar daar hoort een grens aan te zijn en er moet duidelijkheid over zijn. In beide gevallen heeft WhatsApp gefaald.
Hoe serieus moet de gebruiker de verzekering aannemen, dat er voor de Europese gebruiker weinig zal veranderen in de privacy voorschriften? De gebruiker kan en zal niet gedwongen worden de voorschriften te accepteren op het gevaar af om praktisch gesproken zijn account te verliezen.
Bronnen:
BBC, WhatsApp privacy policy tweaked in Europe after record fine. November 22, 2021
Hannah Murphy, Facebook faces German ban on processing WhatsApp user data. May 11, 2021
Judy Webber, WhatsApp fined € 225 million for not telling users how it shared data with Facebook. Financial Times, September 2, 2021
Lex, WhatsApp conflicting message. Financial Times, January 14, 2021
Zak Doffman, Why should you quit WhatsApp as critical new update confirmed. Forbes, March 6, 2021
Wired, WhatsApp’s new privacy policy just kicked in. Here's what you need to know. May 15, 2021