Nederlandse ouders dagen TikTok voor rechter met schadeclaim van 1,4 miljard

Stichting Onderzoek Marktinformatie (Somi) dagvaardt socialmediaplatform TikTok. De stichting doet dat namens Europese ouders: zij vrezen voor de privacy en veiligheid van hun kinderen op TikTok. Het claimbedrag kan oplopen tot 1,4 miljard euro.

Dit artikel is op 2 juni 2021 gepubliceerd op Het Parool. Geschreven door Marlie van Zoggel.

Volgens de stichting is TikTok nalatig als het gaat om de privacy van kinderen die op het platform filmpjes bekijken en uploaden. Enerzijds door meer gegevens te verzamelen dan noodzakelijk, hier niet op de juiste wijze toestemming voor te vragen én niet te specificeren hoe deze gegevens gebruikt worden. Anderzijds door kinderen onvoldoende te beschermen tegen schadelijke video-inhoud. Dit zou volgens Somi indirect zelfs tot de dood van meerdere kinderen hebben geleid.

In de aanklacht verwijst de stichting naar een tienjarig meisje uit Italië, dat begin dit jaar overleed na het meedoen aan de zogeheten ‘blackout challenge’, waarbij deelnemers worden uitgedaagd hun adem in te houden totdat ze het bewustzijn verliezen. Dit soort gevaarlijke uitdagingen leidden over de hele wereld tot klachten en ongevallen, maar worden door TikTok nog altijd gepromoot, stelt Somi.

Ook zouden de (veelal verborgen) reclames voor ongezonde producten en promotie van onrealistische schoonheidsidealen in TikTokvideo’s schadelijk zijn voor jonge kinderen.

1,4 miljard euro

Het Chinese socialemediabedrijf zou met het huidige beleid de Europese privacywet (AVG) en de Europese richtlijn voor audiovisuele mediadiensten (AVMS) overtreden. De afgelopen jaren stuurde Somi meerdere klachtbrieven naar TikTok en de Europese toezichthoudende organisaties, maar zonder het beoogde resultaat. Daarom ziet de stichting zich nu ‘genoodzaakt’ om juridische stappen te ondernemen.

Somi wil een schadevergoeding voor alle minderjarige gebruikers die deelnemen aan de massaclaim. Voor kinderen tot dertien jaar gaat het om 2000 euro per TikTokgebruiker, voor kinderen tot vijftien jaar om 1000 euro en voor 16- en 17-jarigen wil de stichting een compensatie van 500 euro per gebruiker. Hoewel TikTok niet bekendmaakt hoeveel gebruikers het platform precies heeft, kan de claim volgens Somi oplopen tot ruim 1,4 miljard euro.

Kans van slagen

Somi is niet de eerste die actie onderneemt tegen het Chinese platform. In de Verenigde Staten trof TikTok al meerdere schikkingen met gebruikers die claimden dat hun privacy werd geschonden. En begin april klaagde de voormalig Britse kindercommissaris Anne Longfield TikTok aan namens 3,5 miljoen Britse kinderen die de app gebruiken. De oud-commissaris eist per gedupeerde duizenden ponden schadevergoeding en wil dat het bedrijf alle privégegevens per direct en definitief verwijdert.

In Europa zijn claims van een dergelijke grootte uitzonderlijk. Dit komt onder meer omdat de wetgeving achterloopt op de digitale ontwikkelingen en we de effecten van digitalisering volkomen onderschatten, zegt Cor Wijtvliet, mede-oprichter van Somi. “In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zijn er toezichthouders die specifiek naar de belangen van kinderen kijken. Wij hebben binnen de Europese Unie alleen de algemene privacywet. Dat maakt het lastiger om op juridische gronden een rechtszaak te beginnen.”

Jef Ausloos, IT-onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, beaamt dit. Hij deed onder meer onderzoek naar het privacybeleid van TikTok en wijst erop dat in Europa – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de VS – geen ‘traditie is van massaclaims’. Al ziet hij hier wel langzaam verandering in komen, mede vanwege de invoer van de zogeheten ‘Wamca-wet’.

Kans van slagen

De vraag is of de missie van Somi kans van slagen heeft. De rechtszaak tegen TikTok wordt volgens Wijtvliet voornamelijk met eigen geld bekostigd, terwijl de stichting het opneemt tegen een techreus met hele diepe zakken.

Dat verschil hoeft niet doorslaggevend te zijn, zegt Laura Poolman, advocaat bij het Amsterdamse advocatenkantoor Kennedy Van der Laan en gespecialiseerd in privacy- en gegevensbeschermingsrecht: “Als ze kunnen bewijzen dat de AVG is geschonden, acht ik de zaak‘zeker niet kansloos.”

Wel wijst Poolman erop dat deze schending alleen mogelijk niet voldoende is voor een schadevergoeding. “In meerdere Nederlandse rechtszaken werden schadevergoedingen niet toegekend, omdat onvoldoende kon worden onderbouwd dat de privacyovertreding tot immateriële schade leidde. Daar ligt volgens mij de uitdaging, want bewijs maar eens dat die vermeende privacyschendingen van TikTok haar gebruikers heeft beschadigd.”

Ook Ausloos denkt dat er ‘zeker een juridisch argument’ te maken is. “Bedrijven als YouTube en TikTok zijn in beginsel niet verantwoordelijk voor wat er door anderen op hun platform wordt gezet, maar wel voor het algoritme. Als zij potentieel problematische video’s voorrang blijven geven, is dat min of meer een bewuste keuze, en dragen zij daar dus de verantwoordelijkheid voor.”

Tegelijkertijd durft hij Somi geen grote kansen toe te dichten. “Wat niet helpt is dat de rechtszaak in Ierland dient, waar TikTok gevestigd is. Ik wens ze het beste toe, maar ben niet op de hoogte van veel succesvolle zaken tegen IT-bedrijven daar. En zeker niet van zaken die uit het buitenland komen. Maar ach,” besluit hij. “Eens moet de eerste keer zijn.” 

Lees het volledige artikel: https://www.parool.nl/nederland/nederlandse-ouders-dagen-tiktok-voor-rechter-met-schadeclaim-van-1-4-miljard~bb15a9c6/