Datahandel kan lucratief worden voor consumenten

Massaclaims TikTok wordt aan de kassa geroepen door twee organisaties die ongeveer 1,5 miljard euro schadevergoeding willen verdelen onder Nederlandse ouders van jonge TikTok-gebruikers. Wat zit er achter de massaclaims?

Dit artikel is op 24 juni 2021 gepubliceerd op NRC. Geschreven door Peter Olsthoorn.

TikTok moet Nederlandse kinderen een schadevergoeding betalen voor het onrechtmatig verzamelen en verhandelen van hun gegevens, vinden de Consumentenbond en stichting Take Back Your Privacy. De twee organisaties hebben het bedrijf achter de populaire app een claim gestuurd van 1,5 miljard euro voor het schenden van de privacy van kinderen, zo maakten ze donderdag bekend. Als TikTok niet op de eis ingaat, dan stappen de twee organisaties naar de rechter.

De Consumentenbond roept ouders van kinderen die TikTok, of voorganger musical.ly, hebben gebruikt op zich aan te sluiten bij de claim. Met een beroep op de Wet collectieve afwikkeling massaschade kunnen gedupeerden op deze manier collectief een schadevergoeding eisen.

1. 1. Was er recent niet al zo’n massaclaim?

Begin juni 2021 begon stichting Somi in Badhoevedorp bij de rechtbank Amsterdam al een collectieve actie tegen de exploitant van TikTok, het bedrijf ByteDance. Somi is een initiatief van ondernemer Hans Franke die ook bestuurslid is en de rechtszaak met een lening financiert. Somi betaalt daarmee Douwe Linders, een ervaren privacyadvocaat van bureau Solv.

Damiën Berkhout van Scott+Scott, een internationaal kantoor gespecialiseerd in claimzaken, is de advocaat in de zaak van de Consumentenbond en Take Back Your Privacy. Net als collega Linders kan hij binnenkort bogen op een uitspraak van de Autoriteit Persoonsgegevens. Die begon in mei 2020 een onderzoek naar TikTok, rondde dit recent af, maar de uitkomst is nog niet openbaar.

1. 2. Wat verwijten deze organisaties TikTok precies?

Beide partijen werpen TikTok grootschalige overtreding van de wet voor databescherming AVG voor de voeten. Somi meent bovendien dat TikTok de regels van Europese richtlijn audiovisuele mediadiensten (AVMS) schendt; met name de regels voor bescherming van kinderen.

De Consumentenbond en Take Back Your Privacy stellen dat TikTok de afgelopen jaren de persoonsgegevens van 1,2 tot 1,6 miljoen Nederlandse kinderen onrechtmatig verwerkte voor gerichte advertentieverkoop. In de AVG staat onder meer dat data van kinderen onder de 16 alleen met expliciete toestemming van de ouders verwerkt mogen worden. De organisaties eisen dat TikTok met deze dataverwerking stopt, alle verwerkte gegevens van Nederlandse kinderen verwijdert en een schadevergoeding van 1,5 miljard euro betaalt.

De dagvaarding van 140 pagina’s van Somi telt vele voorbeelden van vermeende wetsovertreding door de „profielen- en advertentiemachine” TikTok, zoals eveneens het nalaten van het vragen van ouderlijke toestemming voor verwerking van persoonsgegevens die in Nederland geldt voor kinderen. Somi zegt ook dat TikTok veel te veel data verwerkt van kinderen, zonder die naar doel te specificeren noch goed te beveiligen.

Nieuw zijn de verwijten van overtreding van de Europese videowet. Somi en haar advocaat spreken van het toebrengen van „geestelijk letsel”, „verslavingsprikkelende werking van de profilering en algoritmes” en van het „slechte zelfbeeld” en de „onrealistische schoonheidsidealen” die TikTok bevordert. Het overlijden van een Italiaans kind bij een van de ‘challenges’ wordt TikTok voor de voeten geworpen.

1. 3. Is dit een makkelijke manier om geld te verdienen aan bezorgde ouders?
   

Databescherming was al een verdienmodel voor Big Tech en advocatenkantoren die bedrijven bijstaan, maar kan dat ook voor particulieren worden. De Consumentenbond hoopt zo’n 1.000 euro per kind te innen om aan ouders uit te keren. Somi noemt een totaal bedrag van 1,4 miljard euro, te vangen voor „ruim 1 miljoen minderjarigen”.

Beide claims hebben een commerciële ondergrond met vergoeding van hoge juridische kosten. De Bond en Take Back Your Privacy krijgen ondersteuning van BPGL Funding I Limited dat pas recent is geregistreerd in belastingparadijs Jersey. Dit risicofonds heeft recht op 22 procent van de opbrengst plus maximaal 3 procent van de opbrengst als kostencompensatie.

Somi zoekt nog naar een externe financier. Mocht de rechter Tiktok niet veroordelen tot een kostenvergoeding, dan vraagt de stichting de rechter om maximaal 20 procent in te houden van de schadevergoeding. Ouders kunnen bij Somi deelnemen aan de claim tegen TikTok via TikTokclaim.org, tegen betaling van 17,50 euro die ze terugkrijgen bij winst. Inschrijving op de claim van de Consumentenbond is gratis. Somi zegt dat 13.000 Nederlandse en 7.000 Belgische ouders hebben betaald.

Sinds 1 januari 2020 zijn massaclaims in Nederland eenvoudiger geworden na invoering van de Wet collectieve afwikkeling massaschade (Wamca). Ook de AVG oppert de mogelijkheid van massaclaims bij vermeende schendingen van de databescherming.

1. 4. Maken de claims wel een kans?
   

Na indiening van de eerste claim op grond van de Wamca, in dit geval van Somi, kunnen andere partijen nog drie maanden een zelfde claim neerleggen. De rechtbank bepaalt vervolgens wie van claimpartijen de ‘exclusieve belangenbehartiger’ mag worden.

Mocht de Consumentenbond alsnog naar de rechter stappen dan maakt de organisatie gezien de grote vaste achterban de meeste kans om preferente partij te worden. De bond kan kiezen voor een zelfstandige weg of samenwerken met Somi die al een dagvaarding heeft.

Beide partijen hopen overigens op een schikking met TikTok waarbij de dataverwerking van kinderen ophoudt en er iets van een bedrag beschikbaar komt voor gemaakte kosten.

Claims zijn er binnen Europa met name in Nederland en Engeland (ook tegen TikTok), maar er zijn nog geen uitkomsten. Zo heeft de Consumentenbond met de Data Privacy Stichting (DPS) een claim tegen Facebook lopen die wordt gesteund door het Amerikaanse advocatenkantoor Lieff Cabraser Heimann & Bernstein, dat 18 procent van de eventuele opbrengst claimt. Ook de grote zaak tegen cookieplaatsing door Oracle en Salesforce in Nederland en Engeland door Stichting The Privacy Collective met een claim van tien miljard euro heeft een investeerder die brood ziet in een gunstige uitkomst: Innsworth, onderdeel van het Amerikaanse hedgefonds Elliott.

In de Verenigde Staten zijn massaclaims al veel langer mogelijk. Eind februari 2021 erkende een federale rechter een massaclaim van 650 miljoen dollar, te verdelen onder 1,6 miljoen Facebookgebruikers in de staat Illinois. Iedereen die zich op tijd meldde, krijgt ruim 300 dollar.

Klik hier voor het originele artikel op NRC.nl